ما و کودکان چگونه رفتارمان را کنترل می‌کنیم؟ (بخش دوم)

خود-کنترلی در کودکان

فرض کنید در خانه‌ی دوستی در حال خوردن شام هستید و به نظرتان غذا کمی بی‌نمک است. می‌توانید خود را تا آن سو روی میز خم کرده و نمکدان را بردارید و همچنین می‌توانید کمی صبر کرده و از شخص دیگری بخواهید آن را به شما بدهد.

بیشتر بزرگسالان دارای مهارت خود-کنترلی هستند و می‌توانند صبر کنند و در هر موقعیت کار مناسب را انجام دهند. آن‌ها برای نمک صبر می‌کنند و روی میز شیرجه نمی‌زنند، چون این کارِ به‌جا و مناسبی نیست. بزرگسالان، چه در فضای کاری، چه خانواده و چه تحصیلی، قبل از انجام عمل به آن فکر می‌کنند تا نتیجه‌ی بهتری به دست آورند.

اما کودکان چطور؟ خود-کنترلی در کودکان به چه معناست؟

خود-کنترلی چیست؟

خود-کنترلی ممکن است بسیار ساده به نظر برسد، اما مهارتی بسیار پیچیده است. در واقع خودکنترلی بخشی از گروهی از مهارت‌هاست که کودکان را قادر می‌سازد افکار، اعمال و هیجاناتشان را طوری مدیریت کنند که بتوانند به طور موفق کارهایشان را انجام دهند (متخصصان به این گروه از مهارت‌ها، کارکردهای مدیریتی می‌گویند). کنترل بازدارانه به عنوان یکی از مولفه‌هایاصلی کارکردهای مدیریتی نقشی حیاتی در خود-کنترلی ایفا می‌کند.

:ما دارای سه نوع خود-کنترلی هستیم

1- کنترل تکانه

2- کنترل هیجان

3- کنترل حرکت

خود-کنترلی در همه‌ی جنبه‌های زندکی به کودکان کمک می‌کند، اما وقتیبه اجتماعی شدن کودکان می‌رسیم،اهمیت مضاعفی می‌یابد. اگر کودکان بتوانند کنترل اعمال و واکنش‌هایشان را در دست داشته باشند، می‌توانند دوست پیدا کنند. عملکرد مناسب اجتماعی به نوبه‌ی خود منجر به افزایش عزت‌نفس در کودکان می‌شود.

خود-کنترلی در طول زمان رشد می‌یابد. این مهارت از وقتی کودکان خیلی کوچک هستند ایجاد شده و تا پایان دهه‌ی سوم زندگی به رشدش ادامه می‌دهد.

هرچه مهارت خود-کنترلی کودکان پرورش یابد، آنها بهتر می‌توانند کارهای زیر را انجام دهند:

• صبر کردن برای چیزی که می‌خواهند، بدون قشقرق به راه انداختن
• پیش‌بینی اینکه اگر کاری را انجام دهند یا ندهند، یا چیزی را بگویند یا نگویند، چه اتفاقی خواهد افتاد
• مدیریت کردن خشم یا ناامیدی خود، بدون طغیان کردن
• دیگران را (مثلا در کلاس) به طور فیزیکی اذیت نکنند (شوخی کردن، قلقلک دادن یا برداشتن وسایل یک هم‌کلاسی)
• تعیین یک هدف و برنامه‌ریزی برای اینکه پله‌پله به آن هدف نزدیک شوند
• فکر کردن به اینکه رفتارشان چه تاثیری بر دیگران دارد و اصلاح کردن رفتارشان بر اساس این فکرها

خود-کنترلی در کودکان چگونه بروز می‌یابد؟

خود-کنترلی بسته به موقعیت و شرایطی که کودک در آن قرار دارد، به اشکال مختلفی خود را نشان می‌دهد. به چند مثال توجه کنید:

• در کلاس: کودک بجای اینکه پاسخ یک پرسش را یکباره و بی معطلی بدهد، صبر می‌کند تا ابتدا معلم به او اجازه‌ی پاسخ‌گویی دهد. کودک قبل از جواب دادن مدتی به صحبت‌های معلمش گوش می‌کند.
• در گروه‌های اجتماعی: کودک، بدون به گریه افتادن، شوخی‌های ظریف و ملایم را می‌پذریرد. کودک راه‌های بهتری برای واکنش به دیگران را در خود پرورش می‌دهد.
• در فروشگاه: کودک هرچه می‌خواهد را از قفسه‌ها برنمی‌دارد، بلکه ابتدا می‌پرسد و اجازه می‌گیرد که می‌تواند آن را بردارد یا نه.
• در پارک: کودک برای سوار شدن به سرسره در صف می‌ایستد و جا نمی‌زند. همچنین ممکن است به جای آن به سراغ الاکلنگ برود.
• در خانه: کودک حتی اگر خیلی مشتاق باشد حرفی را بزند، به میان صحبت و مکالمه‌ی دیگران نمی‌پرد و آن را خراب نمی‌کند و تا آخر مکالمه‌ی دیگران صبر می‌کند.

شاید فکر کنید رفتارهای بالا به مهارت نیاز ندارند و ساده هستند، اما چنین نیست. کودکان بدون خود-کنترلی رفتار بسیار متفاوتی دارند. آن‌ها ممکن است:

• حرف دیگران را دائم قطع کنند
• بی‌وقفه صحبت کنند
• بدون نوبت صحبت کنند
• رعایت نوبت برایشان خیلی دشوار باشد
• زود ناامید شده و سریع تسلیم شوند
• نقد را تحمل نکنند
• طغیان‌ها و بهانه‌گیری‌هایشان خیلی بیشتر از دیگر کودکان طول بکشد
• به شدت بی‌قرار باشند

احمد لطفی- کارشناسی ارشد روانشناسی شناختی