ضرورت تقویت حافظه کاری برای یادگیری بهتر

پنج شیوه‌ای که حافظۀ کاری در یادگیریِ کودکان ایفای نقش می‌کند

آیا شده است بدون یک فهرست مکتوب به خرید بروید و فکر کنید همۀ چیزهای مورد نیاز خود را خریدید، اما وقتی به خانه برگشتید بفهمید که چندین مورد را فراموش کرده‌اید؟ اگر چنین است شما محدودیت‌های حافظۀ کاری را تجربه کرده‌اید. حافظۀ کاری یک برگۀ یادداشتِ ذهنی است که اطلاعات را فقط تا زمانی که به آن‌ها نیاز داریم نگه می‌دارد.

حافظۀ کاری برای یادگیری ضروری است. در اینجا پنج شیوه‌ای را مرور می‌کنیم که حافظۀ کاری در یادگیری کودکان ایفای نقش می‌کند:

• حافظۀ کاری و دسترسی به اطلاعات

دو نوع حافظۀ کاری وجود دارد: حافظۀ شنیداری و حافظۀ دیداری-فضایی. برای فهم این دو حافظه، ساختن یک فیلم را در نظر بگیرید. حافظۀ شنیداری آنچه را که می‌شنوید ضبط می‌کند، در حالی که حافظۀ دیداری-فضایی آنچه را می‌بینید ثبت می‌کند. اما شباهت ساخت یک فیلم و حافظه در همین جا تمام می‌شود.

وقتی شما یک فیلم می‌سازید (مثلا با تلفن همراه خود از چیزی فیلم‌برداری می‌کنید)، اطلاعات دیداری و شنیداری در جایی ذخیره می‌شوند و شما می‌توانید هرگاه نیاز داشتید برای دسترسی به آن‌ها فیلم را به عقب برگردانید، اما زمانی که در حال فیلم‌برداری هستید اصلا لازم نیست به جزئیات “توجه” کنید. در مقابل، حافظۀ کاری برای استفاده‌های بعدی نیست، بلکه باید فوراً و در لحظه قابل دسترس باشد – حتی زمانی که اطلاعات جدید وارد آن می‌شوند و نیاز دارند در حافظۀ کاری جای گیرند.

فرض کنید معلمی یک مسألۀ ریاضیِ کلامی به دانش‌آموزان بدهد. (یعنی مسأله‌ای که برای حل آن به یک معادله‌ی ریاضی نیاز است اما این معادله مستقیما به دانش‌آموز داده نمی‌شود. مثلاً اینکه یک ظرف 5 لیتری و یک ظرف 7 لیتری داریم و چگونه می‌تواند با استفاده از این دو ظرف، یک مخزن 31 لیتری را پر از آب کنیم. دانش‌آموز برای حل این مسأله باید یک معادله را حل کند اما این معادله مستقیماً به او داده نمی‌شود و باید خودش آن را بسازد و سپس حل کند.)

دانش‌آموزان باید بتوانند همۀ اعداد را در ذهن خود داشته باشند، بفهمند از چه عملیات ریاضی استفاده کنند و یک معادلۀ ریاضیاتیِ مکتوب را خلق کرده و آن را حل کنند.

دانش‌آموزانی که حافظۀ کاری ضعیفی دارند در نگه داشتن همۀ این اطلاعات در ذهنشان مشکل دارند، یعنی آن‌ها مواد کمتری دارند که در حل یک تلکیف با آن کار کنند و از آن استفاده کنند.

ممکن است آن‌ها در کلاس ریاضی بدانند که محاسبات مختلف را چگونه انجام دهند. با این حال، برای حل مسائل ریاضیِ کلامی با دشواری روبرو هستند. برای آن‌ها دشوار است همزمان هم اطلاعات مسأله را در ذهن داشته باشند، هم عملیات‌های مناسب برای حل آن مسأله را دریابند و هم یک معادله‌ی مناسب بسازند.

• حافظۀ کاری و یادآوری دستورالعمل‌ها

کودکان برای انجام یک فعالیت، هم به اطلاعات دریافتی کنونی و هم به اطلاعاتی که از قبل در حافظۀ کاری ذخیره شده است تکیه می‌کنند. برای آن‌هایی که حافظۀ کاری پرورش یافته ای ندارند دشوار است که هر دو دسته از اطلاعات را در نظر بگیرند، و این موجب می‌شود فعالیت‌های چندمرحله‌ای برایشان دشوار باشد. مثلاً ممکن است کودک شما در طول نوشتنِ املا نتواند همزمان که به شیوه‌ی صحیح نوشتن کلمات یک جمله فکر می‌کند، بتواند به طور ذهنی به عقب برگردد و کل جمله را به خاطر آورد.

• حافظۀ کاری و توجّه

همان قسمتی از مغز که مسئول حافظۀ کاری است، مسئول تمرکز و استمرار توجّه نیز است. حافظۀ کاری کمک می‌کند که کودک شما به یاد آورد که باید روی چه موضوعی متمرکز بماند. مثلا در یک مسأله‌ی تقسیم در ریاضی، کودک شما باید در طول زمان حل مسأله و مراحل مختلف، روی تک‌تک آن مراحل متمرکز بماند تا بتواند مسأله را حل کند.

برای کودکانی که حافظۀ کاری ضعیفی دارند دشوار است که روی یک تکلیف بمانند تا به نتیجه برسند. مثالی مشابه این است که شما وارد یک اتاق می‌شود تا کاری کنید اما وقتی به آنجا می‌رسید فراموش می‌کنید که می‌خواستید چه کار کنید.

• حافظۀ کاری و یادگیریِ خواندن

حافظۀ کاری مسئول بسیاری از مهارت‌هایی است که کودکان برای یادگیریِ خواندن به آن‌ها نیز دارند. حافظۀ کاریِ شنیداری به کودکان کمک می‌کند تا صوتِ حرف‌های مختلفِ کلمات جدید را به مدت کافی در ذهن نگه دارند تا بتوانند آن کلمات را ادا کنند. حافظۀ کاریِ دیداری کمک می‌کند که بعداً شکل این کلمات جدید را به خاطر آورند و آن‌ها را در جملات دیگر بازشناسی کنند.

اگر این مهارت‌ها خوب کار کنند، کودکان بدون تعلّل و خیلی روان متن را می‌خوانند. خواندنِ متن مهارتی نیست که برای برای کودکان با حافظۀ کاری ضعیف آسان باشد.

• حافظۀ کاری و یادگیریِ ریاضی

تواناییِ حل مسائل ریاضی وابسته به تعدادی مهارت است که هر کدام از آن‌ها به روی مهارت دیگر ساخته می‌شوند؛ درست مثل طبقات یک ساختمان. مهم‌ترین و بنیادین‌ترین طبقه (مهارت) تواناییِ بازشناسی و بازتولید الگوهاست. این توانایی بنیادی برای تواناییِ بعدی یعنی فهم الگوها در اعداد به منظور یادآوری واقعیت‌های پایه‌ای ریاضی لازم است.

بعد از آن، کودکان می‌توانند اطلاعات مربوط به یک مسألۀ ریاضیِ کلامی را در ذهنشان ذخیره کنند؛ آن‌ها می‌توانند از آن اطلاعات برای ساخت جملات و معادلات ریاضیاتی استفاده کرده تا مسأله را حل کنند. این مسیر در نهایت به تواناییِ یادآوریِ فرمول‌های ریاضی می‌انجامد.

آنچه باعث می‌شود این طبقات یا مهارت‌های مختلف روی هم سقوط نکنند و خراب نشوند تواناییِ یادآوری، توالی و تصویرسازی از اطلاعات است که همۀ آن‌ها برای کودکی با حافظۀ کاریِ پرورش‌نیافته بسیار دشوار است.

احمد لطفی- کارشناسی ارشد روان‌شناسی شناختی